İsticvap Ne Demek? Şartları ve Sonuçları | HMK m. 169

İsticvap ne demek? Sorgulanma ya da dinlenme gibi anlamlara gelen isticvap, dava süreçlerinde çok önemli bir role sahiptir. Bu kapsamda isticvap, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) “İsticvap” başlığı altında 169. maddesi ile 175. maddeleri arasında düzenlenmiştir.

İsticvap kurumunun asıl amacı davaya konu olan olaylar hakkında mevcut bulunan çelişkileri gidermek ve bunları aydınlığa kavuşturmaktır. Bu da bir kişinin kendisi aleyhine olan bir olay hakkında o kişinin mahkemeler tarafından özel bir usulle sorguya çekilmesi yoluyla gerçekleşmektedir. Bu kapsamda biz de içeriğimizde isticvabın tanımı, şartları ve sonuçları hakkında pek çok detaydan bahsederek sizi bilgilendirmeye çalışacağız.

İsticvap Ne Demek?

Sözlük anlamı “sorgulama” olan isticvap HMK madde 169 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Hukuk terimi olarak isticvap davanın taraflarının (davacı\davalı) iddia ve savunmalarını dayandırdıkları olaylara ilişkin olarak mahkemenin kendiliğinden veya davanın taraflarından birinin isteği üzerine bir kişinin (davacı/davalı) kendisi aleyhine olan bir vakıa hakkında özel bir usulle sorguya çekilmesidir. İsticvap nedir? sorusuna en net cevabı bu şekilde verebiliriz. Öte yandan isticvabın konusunu, davanın temelini oluşturan olaylar ve bu olaylarla ilişkisi bulunan hususlar oluşturmaktadır.

---

Genel Hukuki Bilgiler kategorimizden, hukuk alanında gündemde önemli yer tutan ve en önemli güncel gelişmeleri içeren içeriklere ulaşabilir, en kapsamlı bilgileri edinebilirsiniz.

---

İsticvabın Hukuki Niteliği Nedir?

Doktrindeki ağırlıklı görüşe göre isticvap hukuki nitelik olarak bir usul işlemidir. Fakat doktrinde isticvabın hukuki niteliğini delil olarak kabul eden azınlık bir kesim de bulunmaktadır. Fakat isticvap hukukumuzda delil olarak kabul edilmemektedir. Çünkü Hukuk Muhakemeleri Kanunu‘nda bir delil olarak gösterilmemiştir. Kaldı ki bir davanın temelini teşkil eden olayların nasıl gündeme geldiğini en iyi bilen kişiler davanın tarafları dahi olsa bu kişiler aynı zamanda var olan dava konusu olaya en taraflı bakan, en şüpheli kişilerdir. Bu sebeple dahi isticvabın delil olarak nitelendirilmediği görüşüne katılmak daha isabetli olacaktır.

Yalnız isticvap kurumu esnasında taraflardan birisinin dava konusu olay hakkında ikrarda bulunması halinde ikrar edilen vakıalar tartışmalı husus olmaktan çıkmaktadır. İkrar edilen hususlar artık doğru olarak kabul edilmektedir. Haliyle ikrarın varlığı halinde bu husus bir kesin delil oluşturacak ve hâkimi bağlayacaktır. Fakat herhangi bir ikrarın ve benzeri durumun söz konusu olmadığı hallerde hâkim yalnızca kendisinde oluşan kanaatle hüküm tesis edemeyecektir.

İsticvap ile Tarafların Dinlenmesi Arasındaki Fark Nedir?

Taraf dinlenmesi hususu HMK madde 144’te düzenlenmiştir. Buna göre tarafları dinlenmesi hukuki kurumunda; görülmekte olan bir davanın tahkikat aşamasında Mahkeme, davanın her iki tarafını da usule uygun olarak davet ederek söz konusu davada ileri sürülen vakıalar hakkında dinleyebilir.

Tarafların dinlenmesi hukuki kurumu; tarafları iddialarının ve savunmalarının nelere, hangi olgulara dayandığını anlamak için önemlidir. Kaldı ki tarafları dinlenmesi hem hukuki dinlenilme hakkının hem de hâkimin davayı aydınlatma ödevinin de bir gereğini oluşturmaktadır. Tarafların dinlenmesi hususunda Mahkeme, somut uyuşmazlık kapsamında çelişkinin mevcut olduğu konuları taraflara sorarak aydınlatabilir. Fakat isticvap kurumunda durum farklıdır. İsticvapta esas amaç “ikrar” elde etmektir. Bu sebeple isticvaba tabi tutulan tarafa, o kişinin aleyhine olan konularda ikrar elde etmek amacıyla sorular sorulur.

Bunun yanı sıra taraflardan biri, dinlenmek maksadı ile Mahkemeye çağrıldığında duruşmaya gitmezse ve herhangi bir mazereti de söz konusu değilse yalnızca o duruşma özelinde gerçekleştirilen işlemlere itiraz etme hakkını kaybeder. Oysa HMK madde 171’e göre isticvap olunmak üzere çağrılan taraf mazereti olmadan duruşmaya gelmez veya gelmesine rağmen Mahkeme tarafından kendisine sorulan sorulara yanıt vermez ise bu takdirde Mahkeme tarafından sorulan sorular ikrar edilmiş sayılacaktır.

İkrar; taraflardan birinin kendisi aleyhine olan bir hadisenin doğru olduğunu Mahkeme huzurunda beyan etmesidir.

İsticvap Olunacak Kişilerin Belirlenmesi

Kural olarak bir davada ancak taraflar isticvap edilebilir. Taraflar dışındaki kişilerin isticvap edilmesi mümkün değildir. Kimlerin mahkeme huzurunda isticvap olunacağı HMK madde 170’te düzenlenmiştir. Buna göre;

• Tüzel kişileri temsilen, tüzel kişiyi temsile yetkili olan kişiler,
• Kısıtlı bir kişi veya ergin olmayan bir kişi adına yapılmış bir işlemle alakalı olarak o kişinin kanuni temsilcisi,
• Kısıtlı kişilere veya ergin olmayan kişilere doğrudan dava ehliyeti hakkı tanınmış bir durumun varlığı halinde direkt o kişilerin kendisi isticvap olunur.

Yukarıda kimlerin isticvap olabileceğine ilişkin yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere isticvap edilebilecek kimse tarafın bizzat kendisidir. Yani taraflardan birinin avukatının, iradi temsilcisinin davanın tarafı adına isticvap edilmesi söz konusu olamaz. Burada kısıtlı bir kişi veya ergin olmayan bir kişi adına yapılmış bir işlemle alakalı olarak kişinin kanuni temsilcisinin isticvap edilme hali izah edildiği üzere saklıdır.

Tüzel kişileri temsilen, tüzel kişiyi temsilen yetkili olan kişilerin isticvap edilmesi hususuna bir örnek vermek gerekirse; örneğin bir somut uyuşmazlıkta davanın bir tarafının dernek olduğunu düşünelim. Bu takdirde dernek adına yönetim kurulu üyelerinin isticvap yolu ile dinlenmesi söz konusu olabilecektir. Burada dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi, dava görülürken, temsilcinin hala o tüzel kişiyi temsil ediyor olması gerekliliğidir.

Örnek vermek gerekirse bir dava konusu olayın gerçekleştiği zaman tüzel kişiyi temsil etmekte olan kişinin akabinde tüzel kişilik görevi sona erdiyse bu kişiler o zamanki işlemlerden dolayı isticvap edilemezler. Böyle bir halin varlığı durumunda bu kişiler ancak tanık olarak dinlenebilecektir.

Davaya Müdahil Olan Kişinin İsticvap Edilmesi Mümkün Müdür?

Üzerinde durulması gereken bir diğer husus ise davaya müdahil olarak katılmış olan bir kişi için isticvap kurumuna başvurulup başvurulamayacağıdır. Davaya müdahale asli müdahale ve fer’i müdahale olarak ikiye ayrılmaktadır.

Fer’i müdahale görülmekte olan bir davada, üçüncü bir kişinin taraflardan birisinin yanında, ona yardımcı olmak amacıyla davaya katılmasını ifade etmektedir. Burada fer’i müdahil ancak yanında davaya katıldığı tarafın yaptığı işlemlere aykırı olmayacak ve yanında katıldığı tarafın aleyhine bir durum yaratmayacak usul işlemlerini yerine getirebilir. Bu da demektir ki fer’i müdahilin yanında davaya katıldığı tarafın aleyhine bir ikrarda bulunmasının Mahkeme tarafından herhangi bir bağlayıcılığı olamayacaktır. Hal böyleyken Mahkeme’de fer’i müdahilin isticvap edilmesinde herhangi bir hukuki yararın olmadığı savunulmaktadır.

Diğer bir davaya müdahale türü olan asli müdahilde ise; dava konusu olan şey veya hak üzerinde tamamen veya kısmen bir hak iddiasında bulunan üçüncü kişinin bu hususu ileri sürerek davaya katılmasıdır. Hal böyleyken asli müdahil davanın taraflarının herhangi birisinin yanında yer almamaktadır ve bu sebeple taraflar aleyhine olan her türlü iddiayı da ileri sürebilmektedirler. Bu sebeple davada asli müdahilin isticvap edilmesinde hukuki yararın olacağı savunulmaktadır.

İsticvap Usulü ve İsticvap Davetiyesi Nedir?

HMK madde 170’e göre isticvap olunmasına karar verilen kişilere Mahkeme tarafından bir davetiye gönderilir. Bu davetiyede isticvap olunacak tarafın belirlenen gün ve saatte Mahkeme huzurunda hazır olması gerektiği belirtilir. Bunun yanı sıra ilgili davetiyede tarafın isticvap olacağı konular da belirtilir. Eğer kendisine davetiye gönderilen taraf, geçerli bir özrü olmadan mahkeme huzuruna gelmez veyahut gelir fakat kendisine sorulan sorulara cevap vermezse ilgili vakıaları ikrar etmiş sayılacağı da işbu davetiye ile kendisine ihtar edilir.

Yukarıda da izah edildiği üzere eğer kendisine isticvap davetiyesi gönderilen taraf geçerli bir özrü olmaksızın mahkeme huzuruna gelmez veya gelip de kendisine sorulan soruları cevapsız bırakırsa bu vakıaların ikrar edilmiş sayılacağı kabul edilir.

İstinabe Yoluyla İsticvap Mümkün Müdür?

HMK madde 172’ye göre isticvap olunacak tarafın bizzat Mahkeme huzuruna gelmesi gerekmektedir. Fakat isticvap olunacak taraf, Mahkeme’nin bulunduğu il dışında oturuyor ve isticvap olunacak tarafın bulunduğu yerde aynı zamanda ses ve görüntü nakledilmesi yolu ile (SEGBİS) isticvap olunması da mümkün değilse bu halde bu kişinin istinabe yolu ile isticvap olunması mümkündür.

İsticvap olunacak tarafın engelli olması veya hasta olması yahut benzeri bir sebeple mahkemeye bizzat gelemeyecek olması hallerinde de kişinin bulunduğu yerden isticvap olunması mümkündür. Kanun buna müsaade etmektedir.

İsticvap Delil Midir?

Doktrinde her ne kadar isticvabın delil olarak nitelendirilmesi gerektiğini savunan azınlık bir görüş mevcut olsa da isticvap kurumu hukukumuzda deliller arasında düzenlenmemiştir. Fakat isticvap kurumu esnasında taraflardan birisinin dava konusu olay hakkında ikrarda bulunması halinde ikrar edilen vakıalar tartışmalı husus olmaktan çıkmaktadır.

İkrar edilen hususlar artık doğru olarak kabul edilmektedir. Haliyle ikrarın varlığı halinde bu husus bir kesin delil oluşturacak ve hâkimi bağlayacaktır. Fakat hâkim, isticvap kurumunda herhangi bir ikrar ve benzeri durum söz konusu olmadan yalnızca kendisinde oluşan kanaatle hüküm tesis edemeyecektir.

---

Suç Delillerini Yok Etme, Gizleme ve Değiştirme Suçu hakkında da bilgi almak isterseniz, ilgili içeriğimizi ziyaret edebilirsiniz.

---

İsticvabın Şartları Nelerdir?

Davada taraf olan kişilerin, mahkeme tarafından aleyhine olan konularda sorgulanması isticvap olarak ifade edilmektedir. Bu eylem de isticvap etmek şeklinde adlandırılır. Peki, hangi şartlar gerçekleştirilirse isticvap edilebilir?

• Ancak davanın tarafı olan kişiler isticvap edilebilir. Davanın tarafı olan kişi ise ancak kendi aleyhine olan ve davanın temelini oluşturan olaylar ve bu olaylarla ilişkisi bulunan hususlarla ilgili olarak isticvap edilebilir.
• İsticvap edilecek olan tarafın bizzat kendisi dinlenir, avukatının taraf yerine isticvap edilmesi söz konusu olamaz. Aynı zamanda avukatın isticvap esnasında müvekkiline yardım etmesi de yasaktır. Burada kısıtlı bir kişi veya ergin olmayan bir kişi adına yapılmış bir işlemle alakalı olarak kişinin kanuni temsilcisinin isticvap edilme hali yukarıda izah edildiği üzere saklıdır.
• İsticvaba, avukatlar ve isticvap olmayan karşı taraf da katılım sağlayabilir. Avukatlar davanın aydınlatılması için gerekli gördükleri soruları isticvap olunacak tarafa sorulmasını hâkimden talep edebilirler.
• Hâkim isticvaba başlamadan önce isticvap olunacak tarafa gerçeği söylemesi gerektiğine ilişkin hatırlatma yapar.
• İsticvap olunacak kişiye yemin verdirilemez.
• İsticvap re’sen araştırma ilkesinin söz konusu olduğu davalarda uygulanmaz. Taraflarca getirilme ilkesinin geçerli olduğu davalarda uygulanabilir.
• İsticvap esnasında zabıt katibinin hazır olması gerekmektedir.
• HMK madde 173’e göre isticvap olunacak tarafın, mahkemenin izni olmadan yazılı not kullanması yasaktır.
• İsticvap sırasında tanıklar hazır bulundurulamazlar.

İsticvap Tutanaklarının Düzenlenmesi

İsticvabın tamamlanmasının ardından mahkeme tarafından bir tutanak düzenlenir. Bu tutanakta isticvap olan tarafın yaptığı açıklamalar, kendisine sorulan sorular yer alır. Tutanak mahkeme salonunda okunduktan sonra tutanağın altı isticvap olunan tarafa imzalatılır. Eğer isticvap olunan taraf bu tutanağı imzalamaktan imtina ederse ve bunun için hiçbir haklı sebebi de söz konusu değilse bu durum hâkim tarafından bir tutanakla tespit olunur.

İsticvabın Sonucu Nedir?

İsticvap kurumu esnasında taraflardan birisinin dava konusu olay hakkında ikrarda bulunması halinde ikrar edilen vakıalar tartışmalı husus olmaktan çıkmaktadır ve hâkimi bağlamaktadır. Fakat herhangi bir ikrarın ve benzeri durumun söz konusu olmadığı hallerde hâkim yalnızca kendisinde oluşan kanaatle hüküm tesis edemeyecektir.

Bunun yanı sıra kendisine isticvap davetiyesi gönderilen taraf, geçerli bir özrü olmadan Mahkeme huzuruna gelmez veyahut gelir fakat kendisine sorulan sorulara cevap vermezse ilgili vakıaları ikrar etmiş sayılacağı davetiye ile kendisine ihtar edildiğinden böyle bir durumun varlığında da ikrarın varlığından söz edilecektir ve bu durum da hâkimi bağlayacaktır.

İsticvap Kurumunda Kıyasen Uygulanacak Hükümler

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda tanıklığa ilişkin olarak madde 249, 250, 259 ila 263’te yer alan hükümler uygun düştükleri ölçüde isticvap kurumunda da uygulama alanı bulur.

Sıkça Sorulan Sorular

İsticvap Ne Demektir?

İsticvap özetle dava tarafı olan bir kişinin kendisi aleyhine olan konularda hâkim tarafından dinlenmesi, sorguya çekilmesidir. Amaç dava konusu uyuşmazlıkla alakalı olarak bilgi/delil elde etmeye çalışmaktır.

Kimler İsticvap Edilebilir?

HMK madde 170’te düzenlenmiştir. Buna göre tüzel kişileri temsilen, tüzel kişiyi temsile yetkili olan kişiler; kısıtlı bir kişi veya ergin olmayan bir kişi adına yapılmış bir işlemle alakalı olarak o kişinin kanuni temsilcisi; kısıtlı kişilere veya ergin olmayan kişilere doğrudan dava ehliyeti hakkı tanınmış bir durumun varlığı halinde direkt o kişilerin kendisi isticvap olunur.

Avukatlar İsticvap Olabilir Mi?

Yukarıda kimlerin isticvap olabileceğine ilişkin yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere isticvap edilebilecek kimse tarafın bizzat kendisidir. Yani taraflardan birinin avukatının iradi temsilcisinin davanın tarafı adına isticvap edilmesi söz konusu olamaz. Burada kısıtlı bir kişi veya ergin olmayan bir kişi adına yapılmış bir işlemle alakalı olarak kişinin kanuni temsilcisinin isticvap edilme hali izah edildiği üzere saklıdır.

İsticvap Esnasında Avukat Soru Sorabilir Mi?

Her ne kadar tarafların avukatları isticvap olunamasa veya taraflardan birisi isticvap olunurken herhangi bir soruya cevap veremese de tarafların avukatları, somut uyuşmazlıkta davanın aydınlatılması için gerekli gördüğü hususların isticvap olunan taraf sorulmasını hâkimden isteyebilecektir.

Yemin ve İsticvap Arasındaki Fark Nedir?

İsticvap kurumu hukukumuzda bir delil olarak nitelendirilmese de bir delil elde etme yöntemidir. İsticvap kurumundan bir kesin delil elde edilmesi için ikrar ve benzeri bir hususun gerçekleşmesi gerekmektedir. Yemin ise hukuk sistemimizde bir kesin delil olarak nitelendirilmektedir. Yeminde amaç dava konusu olayın doğruluğunu garanti altına almak amacıyla son çare olarak ona başvurmaktır. Yemin delili davanın tarafları açısından uygulanabileceği gibi dava konusu olay hakkında tanıklık yapan kişiler için de uygulanabilir. Oysa isticvap kurumu ancak davanın tarafları açısından başvurulabilecek bir usul hukuku işlemidir. İsticvapta amaç yeminde olduğu gibi dava konusu olayın doğruluğunu garanti altına almak değil dava konusu olaya ilişkin olarak bilgi edinmeye çalışmaktır.

Yemin delili bir kesin delil olduğundan yemin edilen konunun doğruluğu ispat edilmiş olarak kabul edilir. İsticvap kurumunda ise taraflarca herhangi bir ikrar durumu söz konusu değilse hâkim tarafından elde edilen kanaatler ancak dosyada mevcut diğer delillerle birlikte değerlendirilerek hüküm tesis edilebilir.

İsticvap olunan bir kişiye yemin verdirilmesi ise söz konusu olmayacaktır.

Boşanma Davalarında İsticvap Kurumuna Başvurulması Mümkün Müdür?

Türk Medeni Kanunu madde 184/fıkra 1/bent 3’e göre tarafların boşanma davasındaki her türlü ikrarları hâkimi bağlamayacaktır. Tarafların ikrarlarının hâkimi bağlamayacağı bu halde taraflara isticvap davetiyesi çıkartılması da usul hukuku hükümlerine göre doğru olmayacaktır. Zira Yargıtay’ın yerleşik kararları da bu yöndedir. Buna göre boşanma davalarında isticvap kurumu gündeme gelmemektedir.

İsticvap Davetiyesi Nedir? İsticvap Davetiyesinde Hangi Hususlar Belirtilmelidir?

HMK madde 170’e göre isticvap olunmasına karar verilen kişilere Mahkeme tarafından bir davetiye gönderilir. Bu davetiyede isticvap olunacak tarafın belirlenen gün ve saatte Mahkeme huzurunda hazır olması gerektiği belirtilir. Bunun yanı sıra ilgili davetiyede tarafın isticvap olacağı konular da belirtilir. Eğer kendisine davetiye gönderilen taraf, geçerli bir özrü olmadan Mahkeme huzuruna gelmez veyahut gelir fakat kendisine sorulan sorulara cevap vermezse ilgili vakıaları ikrar etmiş sayılacağı da işbu davetiye ile kendisine ihtar edilir.

Davanın Taraflarından Biri Mahkemeden Diğer Tarafın İsticvap Edilmesini Talep Edebilir Mi?

Mahkeme kendiliğinden veyahut talep üzerine davanın taraflarından her birinin isticvap edilmesine karar verebilmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere davanın taraflarından biri, davanın diğer tarafının veya taraflarının isticvabını talep edebilir.

İmza İncelemesinde İsticvap Kurumu Zorunlu Mudur?

HMK madde 211’e göre bir belgenin sahte olduğunun iddia edildiği hallerde hâkim öncelikle ilgili belgedeki yazı veya imzayı inkâr eden tarafı isticvap eder. Böyle bir durumda kendisine isticvap davetiyesi çıkartılan tarafa, ilgili davetiyede belirlenen gün ve saatte hazır olmadığı takdirde belgede inkâr etmiş olduğu yazı veya imzayı ikrar etmiş sayılacağı hususu da ihtar edilir. Eğer hâkim isticvaba rağmen herhangi bir kanaate ulaşamazsa HMK madde 211’de yer alan diğer prosedürleri uygulayacaktır.

Yukarıda yer alan kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere imza incelemesinde isticvap kurumu zorunlu bir prosedürdür.

Yıllık İzin Kullanmadığını İddia Eden İşçi İsticvap Edilebilir Mi?

İsticvap kurumu hâkimin davayı aydınlatma görevini yerine getirmesinin bir aracıdır. Buna göre hâkim önüne gelen uyuşmazlık konusu olayın maddi veya hukuki olarak çelişkili olduğunu fark ediyorsa bu hallerde davanın taraflarına soru sorabilir, açıklama yaptırabilir veya tarafların delil göstermesini talep edebilir.  Yargıtay’ın içtihatlarına göre ise işçi-işveren uyuşmazlıklarında çok uzun süre yıllık izin kullanmadığını iddia eden işçinin isticvap edilmesi hukuken mümkündür.

İstinabe Yoluyla İsticvap Mümkün Müdür?

İsticvap olunacak tarafın bizzat Mahkeme huzuruna gelmesi gerekmektedir. Fakat isticvap olunacak taraf, Mahkeme’nin bulunduğu il dışında oturuyor ve isticvap olunacak tarafın bulunduğu yerde aynı zamanda SEGBİS (Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi) mevcut değilse bu halde bu kişinin istinabe yolu ile isticvap olunması mümkündür.

İsticvap olunacak tarafın engelli olması veya hasta olması yahut benzeri bir sebeple mahkemeye bizzat gelemeyecek olması hallerinde de kişinin bulunduğu yerden isticvap olunması mümkündür. Kanun buna müsaade etmektedir.