İş dünyasına katılımın yoğunlaşmasıyla belirli sorunlar ciddi önem kazanmıştır, sorunların bazıları işyeri içerisinde çözümlenirken bazıları ise hukuk uyuşmazlığına konu olup mahkemede çözümlenebilmektedir. Sıklıkla karşılaşılan bir problem ise mobbingdir.
Mobbingin TDK’de tam bir tanımı olmamasına rağmen şu şekilde açıklanabilmektedir; çalışma ortamında bir çalışanın diğer çalışanlar veyahut işveren tarafından sistemli olarak belirli periyotlarda baskıya maruz kalması halidir.
Son dönemlerde mobbing dünyanın her yerinde çalışma hayatında hızla artarak gündeme gelmekte olup işyerindeki ortamın hem huzurunun bozulması hem de mobbing mağdurlarının önemli derecede psikolojik ve aynı zamanda fiziksel olarak sağlıklarının bozulmasına yol açmaktadır. Böylelikle sadece mobbing üzerinde uygulanan mağduru değil, aynı zamanda yapılan işten ortaya çıkacak olan verimi de kötü etkilemektedir.
İş bu makalede, mobbingin ne olduğu, mobbingin nasıl ispatlanabileceği ve mobbing mağdurunun mobbing davasını nasıl açılacağı detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
İş Hukuku ile ilgili daha detaylı bilgi almak ve İş Hukuku alanındaki diğer konularda bilgi edinmek isterseniz, ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Mobbing Nedir? Nasıl Görülmektedir?
Mobbing, TDK’de tam olarak tanımı yapılmamakla birlikte bezdiri olarak ifade edilmektedir.
Bu başlık altında detaylıca açıklamak gerekirse, iş ortamında çalışan kimseye bir veyahut fazlaca kimse tarafından yönelik bir hareketle bezdirici olarak yapılan baskı; yetersizleştirme, yıldırma politikasıyla kasti bir şekilde aşağılama, küçümseme, rahatını bozma gibi hareketlerdir.
Genellikle; sözlü bir biçimde taciz, işini yapmasını engelleme, küçük düşürme gibi çeşitli hareketlerle ortaya çıkan mobbing tekrarlı olarak sistematik bir halde yapılarak mağduru bezdirme, psikolojisini bozma amacını gütmektedir.
Mobbing uygulanmasının pek çok çeşitli nedeni olabilir, hem çalışanlar arasındaki bireysel problemler, rekabet, kıskançlıktan doğabileceği gibi işverenlerin de belirli amaç gütmesi doğrultusunda uyguladığı baskılardan ortaya çıkabilmektedir. İşverenler ise mobbingi, belirli bir sebeple işten çıkaramadıkları çalışanları işten atmanın dolaylı bir yolu olarak kullanabilirler. Örneğin, çalışanın işten çıkarttığı durumda tazminat ödenecekse tazminat ödememek için yıldırı ve baskı politikasıyla çalışanın iradesini etkileyerek, psikolojik şiddete daha fazla dayanamayan çalışan sanki kendi arzusuymuş gibi istifa eder. Bu kapsamda bir mobbing uygulanması günümüzde en sık karşılaştığımız durumlardandır.
İşten Çıkartılan İşçinin Hakları Nelerdir? konusu ile ilgili daha detaylı bilgi almak isterseniz, ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Mobbingin Türleri Nelerdir?
Mobbing, birden fazla farklı biçim ve davranışlarda ve kişiler arasında gündeme gelmektedir. Mobbingin ana türleri üç çeşit olmakla beraber bu hususlar mobbingi uygulayan kimselerin mağdurla olan ilişkisi doğrultusunda üç ana kategoride toplanmıştır.
Bu temel üç ana kategori aşağıda detaylıca incelenecektir.
1. Yatay Düzlemde Mobbing: Aynı Hiyerarşik Konum
- Yatay Mobbing Nedir? Nasıl Meydana Gelmektedir?
Yatay mobbing denildiğinde mobbingin aynı hiyerarşik konumda yani mevki olarak aynı düzeyde bulunan çalışan grubu arasında gerçekleşen psikolojik baskı, yıldırma, küçük düşürme politikasını ifade etmektedir. Yatay mobbingde, çalışanlar birbirlerine yönelik olarak düşmanca yıldırma davranışları sergilemektedir.
Yatay Mobbing Örnekleri Nelerdir?
Yatay mobbing örnekleri her somut olay nezdinde farklıca ortaya çıkacağı gibi özetleme şeklinde değerlendirirsek; aynı seviyede olan çalışma arkadaşlarının birbirlerinin arkasından olumsuz konuşması veyahut gerçek dışı olayların gerçekmiş gibi gösterildiği “Dedikodu ve İftira” olarak ortaya çıkmaktadır.
Bununla birlikte mobbinge hedef alınan kişinin kasti bir şekilde dışlanmış hissiyatını yaşaması amacıyla iş toplantılarına davet edilmemesi veyahut iş yemeklerinde tamamiyle yalnız bırakılması “Sosyal Dışlanma” olarak da gündeme gelebilmektedir.
Bir diğer örnekler ise; aynı mevkide bulunan çalışanların mobbinge hedef olunan kişi ile “İş Birliğinden Kaçınılması”, “Alay ve Küçümseme”, “Tehdit” gibi ortaya çıktığı genel olarak fazlaca karşılaşılan durumlar arasında yer almaktadır.
2. Dikey Düzlemde Gerçekleştirilen Mobbing: Üst Mevkide Bulunan Kimsenin Alt Mevkide Bulunan Kimseye Yönelik Mobbing Hedefi
- Dikey Mobbing Nedir? Nasıl Görülmektedir?
Dikey mobbing, üst mevkide bulunan bir kimseden alt mevkide bulunan bir çalışana yönelik uygulamış olduğu bezdiri politikasıdır, iş yerlerinde en sık görülen mobbing türüdür. Temel amaç alt mevkide bulunan mobbing hedefi çalışanın istifasını gütmektedir.
İstifa Eden İşçi Tazminat Alabilir Mi? konusu ile ilgili daha detaylı bilgi almak isterseniz, ilgili sayfayı ziyaret edebilirsiniz.
Dikey Mobbing Örnekleri Nelerdir?
Bir kimsenin çalışma kapasitesinin üzerinde olacak şekilde, normal bir kimseden beklenilemeyeceği derecede görev yüklemek yani “Aşırı İş Yükü” şeklinde ortaya çıkacağı gibi, üst mevkide bulunan kişinin mobbing hedefi olan alt mevkide çalışan kimseyi başka çalışanların gözü önünde azarlamak yahut aşağılayıcı cümleler sarf etmesi hali olarak yani “Hakaret ve Küçümseme” şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Aynı zamanda çalışanın özel hayatıyla ilgili kötü, aşağılayıcı yorumlarda bulunarak kişisel saldırı yapılması, hak ettiği terfiyi vermeyerek mesleki eğitim fırsatlarından mahrum bırakması haliyle bezmesini sağlamak amacıyla kariyer engellenmesi şeklinde de ortaya çıkmaktadır.
Tüm bunlara ek olarak çalışanın yaptığı hataları abartmak suretiyle başarısız hissetmesini sağlamak ve çalışanın emeğiyle elde ettiği başarılarını göz ardı etmek suretiyle de meydana gelebilmektedir.
3. Dolaylı Biçimde Uygulanan Mobbing: Altın Mevkide Bulunan Çalışanların Üst Mevkide Bulunan Çalışana/İşverene Karşı Uyguladıkları Baskı:
Dolaylı bir biçimde uygulanan mobbing türünde alt mevkide bulunan çalışanın, üst mevkisinde bulunan bir çalışan veyahut işvereni olan kimseye yönelik uygulamış olduğu bezdiri politikasıdır. Dolaylı biçimde uygulanan mobbing türü, diğer şekilde uygulanan mobbing türleri (Yatay düzlemde uygulanan mobbing, dikey düzlemde uygulanan mobbing)’e göre daha nadir görülmektedir. Ancak buna rağmen işyerinde önemli sorunlara yol açtığı tespit edilmiştir.
Yatay Düzlemde Uygulanan Mobbing Örnekleri:
Hiyerarşik olarak üst konumda bulunan ve mobbingin hedefi olan kimse tarafından verilmiş görevi mobbing uygulayıcısı alt mevkide bulunan çalışanın zamanında ve düzgün bir şekilde yerine getirmemesi.
Gerekli ve önemli hususların, mobbing hedefi üst mevkide bulunan kimseyle paylaşılmadığı gibi her seferinde ve her konuda mobbing mağdurunun da üst yöneticilerine sürekli hakkında şikayette bulunulması.
Mobbing mağduru yöneticinin almış olduğu kararları uygulamamak ve kararlarını engellemeye çalışmak suretiyle takım çalışmalarına katılmayarak işbirliğinden kaçınmak şekliyle de gündeme gelebilmektedir.
Mobbingin Mobbing Mağduru Üzerinde Etkileri
Mobbing, sadece iş hayatında değil okul, aile ve sosyal hayatta dahi karşılaşılabilmektedir. Uzun süre mobbinge maruz kalmış şahısta çok önemli sorunlar doğurmaktadır. Sadece psikolojik yetersizlik, aşağılanma hissiyatı değil mobbing sebebiyle işlerinden ayrılan kimselerde ekonomik buhrana yol açmaktadır.
İşten ayrılmak zorunda kalan kişiler, ekonomik kayıpların yanı sıra sosyal çevrelerinden kopma ve yalnızlık hissi yaşayabilirler. Mobbing, bireylerin kariyer hedeflerine ulaşmalarını engelleyerek geleceklerine dair umutlarını sarsar. Ayrıca, mobbing mağdurları, öfke, hayal kırıklığı ve içe kapanıklık gibi duygusal zorluklarla baş etmek zorunda kalırlar.
Özet olarak mobbingin sadece işyerinde olan bir sorun olmakla kalmayıp aynı zamanda bireyin tüm hayatını olumsuz etkilediği gözler önüne serilmektedir.
Peki birey mobbingin hedefi olduğunu yani mobbinge uğradığını farkında vardığında bu hususta hukuki ne gibi işlemler yapabilmektedir?
Makalemizin kalan kısmında mobbingin hukuki boyutu üzerinde durulacaktır.
Mobbingin Hukuki Yönü
Mobbing ispatlandığı takdirde yargı önüne taşınabilir ve bu hususta sonuç alınabilmektedir.
Mobbing Nasıl İspatlanır? Mobbingin İspatlanması için Neler Yapılabilmektedir? Mobbingi İspat Yükümlülüğü Kimin Üzerindedir?
Mobbing sebebiyle dava açabilmek için öncelikle mobbingin mevcudiyetinin ispat edilmesi esas olan husustur. Mobbing davalarında ispat yükümlülüğü mobbingin hedefi olmuş, baskı ve bezdiri politikasına maruz kalmış olan mağdur üzerindedir. Bu hususta mobbing hedefi olan mağdur, psikolojik şiddetin varlık halini, kasıtlı yapıldığını ve sürekli bir biçimde sistematik ilerlediğini kanıtlaması gerekmektedir.
- Mobbingin ispatı için her türlü delil kullanılabilmektedir bunlar;
- Tanık beyanları; mobbingin uygulandığı esnada orada bulunan başkaca kişilerin ifadeleri olmak üzere kullanılabilir.
- Sağlık Raporu; mobbing sonucu mobbinge maruz kalan kimsede mobbing sebebiyle ortaya çıkan psikolojik, fiziksel zararın doktor raporu ile belgelenmesi.
- İş yeri Kayıtları; Güvenlik kamera kayıtları, toplantı tutanakları veyahut işyeri içinde yazışma olarak kullanılan belgeler de delil teşkil etmektedir.
İş yeri Kayıtlarına ek olarak eklenmesi gereken bir husus; hukuka aykırı bir şekilde elde edilen ses kaydının mahkemede delil olarak sunulamayacağı hususu kesin olsa da mobbing durumunda ses kayıtlarının da delil olarak kullanılabileceği kabul edilmektedir.
Mobbingin Hedefi Olarak Baskı Politikasına Uğramış Mağdurun Hakları Nelerdir?
İş yerinde, çalışma ortamında bir veyahut belirli fazlaca kimseler tarafından sistematik ve kasti bir biçimde bezdiri ve yıldırma politikasına maruz kalmış olan bir kimsenin mobbingin mağduru olarak hakları mevcuttur. Türk hukukunda mobbing hedefi olan mağdurları korumak amacıyla bazı düzenlemeler mevcuttur. Böylelikle mobbing mağdurlarının hakları güvence altına alınmıştır.
- Mobbing Hedefine Maruz Kalan Mağdurların Başvurabilecekleri Yasal Yollar:
İş Kanunu Kapsamında: 4857 sayılı İş Kanunu, işçilere/çalışanlara iş güvencesi sunmakla beraber sağlıklı bir ortamda çalışma koşulunu sağlamayı amaçlamaktadır. Bu hususta 4857 sayılı İş Kanunun 24.maddesinin II. Fıkrasında b ve d bendi kapsamında mobbing haklı nedenle fesih gerekçesi olarak kabul edilmektedir. Mobbinge maruz kalarak mağdur edilmiş çalışan, iş sözleşmesini bu kapsamda feshedebilir ve kıdem tazminatı talep edebilmektedir.
4857 sayılı İş Kanunun 24. Maddesi, işçiye iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı tanıyan bir maddedir ve ilgili maddede işçinin, sağlık sebebi, iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırı davranışlar gibi gerçekleşen mevcut düzlemde iş sözleşmesini bildirim yapmadan feshedebilme hakkını düzenlemiştir.
Özellikle ilgili maddenin b ve d bendi kapsamında çalışma ortamında mobbing gibi psikolojik taciz durumunda işçiye tanınan yasal hakların hukuki temelini oluşturmakta olup işçi mobbing hedefi olarak mağdur edildiği durumlarda iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilecektir.
Türk Borçlar Kanunu Kapsamında: 6098 sayılı Borçlar Kanunun 417.maddesi kapsamında işverenin çalışanına karşı olan gözetim ve koruma yükümlülüğü ele alınmaktadır. İlgili maddede verilmiş olan yükümlülük kapsamında işveren olan kimse çalışanların çalışma ortamında güvenli bir şekilde sağlıklı olarak çalışmasını sağlamak zorundadır.
Mobbing ise 6098 sayılı Borçlar Kanunun 417. Maddesinde belirtilmiş olan yükümlülüğün ihlaline yol açmaktadır. İlgili maddeye göre mobbing mağduru olmuş işçi/çalışan, mobbinge uğradığına dair işverenine yaşadığı durumu bildirerek gerekli önlemlerin alınmasını talep etmesi gerekmektedir. İşveren ise bu bildirime rağmen gerekli önlemleri almayıp mobbingi görmezden gelirse yahut durdurmak için gerekli adımları atmadığı takdirde hukuki sorumluluğu doğmaktadır.
Mobbing mağduru bir çalışan, işverene yaşadığı durumu bildirerek gerekli önlemler alınmasını talep etmelidir. İşveren, çalışanının bu bildirimine rağmen gerekli önlemleri almazsa, yani mobbing durumunu görmezden gelirse veya durdurmak için yeterli adımları atmazsa, hukuki sorumluluk doğar.
Böylelikle işverinin ihmalkarlığı yahut kasıtlı davranışı durumunda mobbing mağduru çalışanına karşı hem maddi hem de manevi olarak tazminat yükümlülüğü doğmaktadır. Maddi tazminat kapsamında, çalışanının yaşadığı maddi kayıpları (örneğin, işten ayrılma nedeniyle kaybedilen gelir) karşılamak için ödenirken, manevi tazminat kapsamında ise çalışanının yaşadığı psikolojik sıkıntı ve acıların telafisi için ödenir.
Mobbing Mağduru Olan İşçinin Hakları ve Başvuru Yolları Nelerdir?
6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunun 417.maddesi kapsamında sahip olduğu haklar; iş sözleşmesini feshetme ve kıdem tazminatını talep etme, tazminat (maddi-manevi) davası açma, çalışma ortamının düzeltilmesini talep etme, arabuluculuk yoluna başvurulması olabilmektedir.
Aynı zamanda mobbing hedefine maruz kalan kimseye yönelik hakaret, tehdit yahut şantaj hareketleriyle gerçekleştiği kapsamda Türk Ceza Kanunu kapsamında suç unsuru teşkil etmektedir ve mobbing mağduru bu durum gerçekleştiği takdirde suç duyurusunda bulunabilecektir.
Mobbing Davası Nasıl Açılmaktadır? Zaman Aşımı Mevcut mudur? Yetkili Mahkeme Neresidir?
Mobbing mağdurları, uğradıkları maddi ve manevi zararları gidermek amacıyla tazminat davası açabilirler. Bu tür davalar, genellikle iş mahkemelerinde görülür. Ancak iş mahkemesi bulunmayan yerlerde asliye hukuk mahkemeleri de yetkilidir.
Dava, işyerinin veya şirket merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde açılabilir. Mobbing eylemlerinden doğan tazminat talepleri için genel olarak iki yıllık (2) zamanaşımı süresi öngörülür. Ancak mobbing sürekli devam eden bir süreçse, bu süre işten ayrılma tarihinden itibaren başlar.
Mobbing Davalarında Tazminat Durumu Nedir, Tazminat Alabilir Miyim? Alabilirsem Hangi Şartlar Altında Almam Mümkündür?
Mobbing davalarında davaya bakan mahkeme, mobbingin tespit edilmesi halinde mobbing hedefine maruz kalarak mağdur olmuş kişiye uğradığı zararlar sebebiyle tazminat ödenmesine karar verebilir. Bu tazminatlar, maddi ve manevi tazminatları içerebilir.
Mobbing Sebebiyle Maddi Tazminat Nedir, Nasıl Alınır?
Mobbing nedeniyle uğranılan gelir kaybını, tedavi masraflarını ve iş değişikliği veya iş kaybı gibi durumların sonucunda oluşan zararları karşılayabilir.
Mobbing Sebebiyle Manevi Tazminat Nedir? Nasıl Alınır?
Mağdurun yaşadığı psikolojik zararların telafisi için ödenir. Mobbingin psikolojik etkileri uzun süre devam edebileceğinden, manevi tazminatın belirlenmesinde mağdurun uğradığı manevi zararlar dikkate alınır.
TUĞÇE REYHANLI
