UZAKTAN ÇALIŞMA DÜZENİNDE İŞÇİ VE İŞVEREN
Covid-19 salgını ile birlikte ülkemizde ve dünyada gündem olan konulardan biri de uzaktan çalışma kavramıdır. Özellikle salgının yayılmasının önlenmesi amacıyla sosyal mesafe uygulamasına geçilmesi ile uzaktan çalışma kavramı hayatımızın bir parçası haline gelmiştir.
Bilgisayar teknolojileri kullanılarak faaliyet gösterilen hizmet sektöründe uzaktan çalışma önemli bir konudur.
Uzaktan çalışma İş Kanunu’nun 14/4. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Uzaktan çalışmanın genel esaslarına ilişkin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yönetmelik çıkarılması beklenmektedir. Uzaktan çalışma; bilgisayar vb. teknolojik aletlerle yapılan ve iş yeri değil çalışanın kendi evinden yürüttüğü çalışmaya verilen genel isimdir. Uzaktan çalışma yapısı gereği içerisinde bazı avantajlar ve dezavantajları barındırır. Ulaşım açısından gün içinde vakit kaybı yaşanmaması avantaj olarak sayılabilecekken olası motivasyon düşüklüğü sebebiyle yaşanabilecek performans kaybı olumsuz etkiler arasında sayılabilir.
Uzaktan çalışma sürecinde işçi ve işveren ilişkisinde dikkat edilmesi gereken bazı durumlar bulunmaktadır.
Çalışan tarafından işveren tarafından sağlanan teknik alt yapı ve verilerin kullanılması:
Çalışanlar yaptıkları işle bağlantılı olarak işveren tarafından sağlanan araç (Örneğin bilgisayar vb.) veya teknik alt yapı veya verileri kullanabilir. Belirtmemiz gerekir ki; bu araç ve verilerin kullanımında çalışan tarafından dikkat edilmesi gereken husus, belirtilen araçların yalnızca iş için ve işle bağlantılı olarak kullanılmasıdır. Belirtilen aletler işle bağdaşmayan aykırı kullanımlara veya şahsi kullanımlara konu edilmemelidir.
İşçinin iş akdi ile üstlendiği sadakat borcunun kapsamına şüphesiz ki uzaktan çalışma kapsamında kullanılan araç ve verilerin iş etiğine uygun şekilde kullanılması da girmektedir. Aksi bir kullanım işveren tarafından İş Kanunu’nun 25. Maddesinin 2. Fıkrasında yer alan iş sözleşmesinin haklı nedenle feshine yol açabileceği gibi ayrıca işverenin uğradığı bir zarar söz konusu olursa çalışan bakımından tazminat sorumluluğu da gündeme gelecektir.
Örneğin işveren tarafından sağlanan bilgisayarda işverenin kişisel verileri de bulunabilir. Bu durumda belirtilen kişisel verilerin çalışan tarafından hukuka aykırı olarak kaydedilmesi halinde Türk Ceza Kanunu’nun 135. maddesinde yer alan “Kişisel Verilerin Kaydedilmesi” suçu söz konusu olur.
Yine çalışanın işle ilgili olarak kendisine sağlanan aracı, aracın kendisine tahsis edilme amacına aykırı olarak kendisinin veya bir başkasının yararına kullanması durumunda Türk Ceza Kanunu’nun 155. maddesinde yer alan “Güveni Kötüye Kullanma” suçu söz konusu olacaktır.
İşveren tarafından işle ilgili olarak sağlanan araç ve verilerin işle bağlantılı olarak kullanılması anılan hususlar yönünden önemli niteliktedir. Aksi halde çalışanın hukuki ve/veya cezai sorumluluğu söz konusu olabilecektir.
Uzaktan Çalışmada Tarafların Borçları ve Yükümlülükleri:
Uzaktan çalışmada işçi ve işveren arasındaki ilişki esnekleşmiş gibi görünse de iş sözleşmesinden kaynaklanan borçlar ve yükümlülükler her iki taraf için de devam etmektedir.
- İşçi bakımından, iş görme borcunun tamamlayıcısı olan özen borcu kapsamında çalışmalar özenle yapılmalıdır. Özen borcu gereğince işçinin uzaktan çalışma sürecinde konsantrasyonunu dağıtıcı etkilerden uzak durması, rehavete kapılarak performans düşüklüğüne sebebiyet vermemesi gerekmektedir.
- İşveren bakımından yönetim hakkı kapsamında çalışanlara emir ve talimat verme yetkisi bulunmaktadır. Yönetim hakkına aykırı olarak uzaktan çalışma sürecinde çalışanlara mobbing (psikolojik şiddet) uygulanmamalı, iş akışının aynı şekilde devam etmesi sağlanmalıdır.
- Uzaktan çalışma sürecinde çalışan yine özen ve sadakat borcu kapsamında çalışma bilinci ve iş disiplini içerisinde hareket etmelidir.
- Çalışan sadakat borcu kapsamında çalışma aletlerini ve teknik alt yapıyı yalnızca iş görme faaliyetine bağlı ve belirtilen esaslara uygun olarak kullanmalıdır.
- İşveren işçiyi koruma ve gözetme borcu kapsamında iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli çalışmaları yapmalıdır.
Uzaktan Çalışmada İş Sağlığı Ve Güvenliği:
Uzaktan çalışma düzeninde önemli konulardan biri de iş sağlığı ve güvenliğidir.
Çalışmaların iş yerinden değil de evden yürütülmesi işverenin iş sağlığı ve güvenliği bakımından olan sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. İşveren çalışma faaliyeti ile bağlantılı olarak çalışanlarına iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin eğitim ve bilgilendirmeleri yazılı olarak yapmalıdır. Örneğin çalışma ortamının nasıl olması gerektiği, kullanılacak araçların nasıl ve hangi koşullarda kullanılması gerektiği önemli konulardır. İşveren işçiyi koruma ve gözetme borcuyla da bağlantılı olarak evden çalışmada da iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarını devam ettirmek zorundadır. Evdeki çalışmalar bakımından da risk analizleri yapılmalı ve bu risk analizlerine ilişkin iş sağlığı ve güvenliği önlemleri ve bilgilendirmeler çalışanlar ile paylaşılmalıdır.
İş kazası 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda “İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay” olarak tanımlanmıştır. Bu durumda ev içerisinde geçirilecek her kaza iş kazası kapsamında değerlendirilemez. Bu hususta bir içtihat birliği bulunmasa da evden çalışma kapsamında bir olayın iş kazası olarak nitelendirilebilmesi için işle bağlantılı olarak; işin yapılması esnasında gerçekleşmesi gerekmektedir. Örneğin işveren tarafından temin edilen bir bilgisayarın çalışan tarafından iş yürütülürken yanıp alev alması durumunda çalışanın vücudunda yanıklar oluşması durumunda şartlar dâhilinde iş kazasından söz edilebilecektir.
İş kazasının gerçekleşmesi halinde işverenin iş kazasını bildirme yükümlüğü İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 14. maddesinde yer alan usul ve esaslara tabi olup iş kazası kazadan sonraki 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmelidir.
