İstinaf Nedir? İstinafa Nasıl Başvurulur?

İstinafın Tanımı ve Hukuki Temelleri

İstinaf, ilk derece mahkemesi tarafından verilen kararların usul  ve esas yönünden bir üst derece mahkemesinde incelenmesidir. İstinaf incelemeleri istinaf mahkemesi tarafından yapılmaktadır.

Özetlemek gerekirse istinaf bir kanun yoludur diyebiliriz.

İstinaf Mahkemesi Nedir ve Nerelerdedir?

İstinaf mahkemesi ilk derece mahkemelerinin verdiği kararları denetleme mekanizmasıdır. Örneklendirirsek ağır ceza mahkemelerinin, aile mahkemelerinin, tüketici mahkemelerinin verdiği karara itiraz istinaf mahkemesine yapılmalıdır. Ayrıca belirtmeliyiz ki istinaf mahkemelerinin diğer bir adı Bölge Adliye Mahkemesiyken idari yargıda istinaf mahkemesi Bölge İdare Mahkemesi olarak adlandırılır.

Bölge Adliye Mahkemeleri ilk derece hukuk ve ceza mahkemelerinin verdikleri kararları incelerken Bölge İdare Mahkemesi idare ve vergi mahkemelerinden gelen kararları inceler.

Mevcut istinaf, sayısı en son Denizli, Malatya ve Tekirdağ Bölge Adliye Mahkemelerinin açılması ile 18’e yükselmiştir. Son düzenlemeyle illerde Bölge Adliye Mahkemesinin mevcut olduğu illerimiz:

• Adana,
• Ankara,
• Antalya,
• Bursa,
• Diyarbakır,
• Erzurum,
• Gaziantep,
• İstanbul,
• İzmir,
• Kayseri,
• Konya,
• Sakarya,
• Samsun,
• Trabzon,
• Van,
• Denizli,
• Malatya,
• Tekirdağ

İstinaf Sürecinin İşleyişi

Hukuk davası istinaf incelemesi aşamaları şunlardır:

1. Ön İnceleme Aşaması:

   İstinaf mahkemeleri, esasa girmeden ilk olarak dava dosyası üzerinden ön inceleme yaparlar. Ön inceleme sonucunda gerekli şartlar sağlanmışsa davanın esası ile ilgili incelemeye geçecektir. İstinaf mahkemesi, aleyhine istinaf başvurusu yapılan karar ile ilgili

• kesin bir karar mı,
• başvuru süresinde mi yapıldı,
• dilekçe asgari şartlara sahip mi,
• harç ve giderler usulüne uygun mu yatırıldı gibi bazı değerlendirmelere tabii tutulur.

İstinaf mahkemesi, istinaf başvuru dilekçesinde istinaf sebebi ve gerekçesinin belirtilip belirtilmediğini ön inceleme aşamasında değerlendirir. Şartların yerine getirilmediği istinaf başvurusu esasa girilmeden reddedilir. Eksiklik olmaması halinde dosya istinaf incelemesine alınır.

2. Esastan İstinaf İncelemesi Aşaması:

   İstinaf başvurusu yoluyla bölge adliyesi mahkemesine getirilen dosyanın ön inceleme aşaması tamamlanması ardından, inceleme bölge adliye mahkemesi ile ilgili hukuk dairesi tarafından mahkeme heyetinin mi yoksa görevlendirilecek üyenin mi yapacağı belirlendikten sonra yapılabilir. Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre istinaf mahkemesi, esastan incelemeyi kural olarak istinaf başvurusundaki sebeplerle bağlantılı yapmalıdır. Mahkeme, kamu düzenini ilgilendiren durumlarda re’sen istinaf incelemesi yapabilir. İlk derece mahkemesinin açıkça hatalı ve yeniden duruşma yapılmasına gerek olmayan kararlarına ilişkin istinaf incelemesi dosya üzerinden duruşma açılmadan yapılabilir.

3. Esastan İstinaf İncelemesinde Duruşma:

   Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre kural olarak her türlü istinaf incelemesi duruşmalı olarak yapılmak zorundadır. İstinaf başvurusu yapsın veya yapmasın davanın tarafı olan herkes duruşmaya davet edilerek savunma hakkı korunmalıdır. Duruşma davetiyesinde mazeretsiz gelmemenin sonuçları belirtilmeli, tarafların mazereti varsa duruşma başka bir güne ertelenmelidir.

İstinafa Başvuru Koşulları

• Hangi Kararlar İstinafa Tabidir?

Bir kararın istinaf edilip edilemeyeceği hususu kanunla düzenlenmiştir. İlk derece mahkemesi hakiminin bu konuda herhangi bir yetkisi yoktur.

• İlk derece mahkemelerinin kişi hallerine ilişkin uyuşmazlıklar hakkındaki tüm kararları,
• İlk derece mahkemelerince verilen malvarlığına ilişkin davalar hakkındaki kararlara karşı kural olarak istinaf yoluna başvurma hakkı vardır.
• İlk derece mahkemelerinin diğer kanunlarda temyiz edilebileceği veya haklarında Yargıtay’a başvurabileceği belirtilmiş olup istinaf mahkemelerinin görev alanına giren dava ve işlere ilişkin kararlarına karşı, istinaf yoluna başvurma hakkı mevcuttur.

• Hangi Kararlar İstinaf Edilemez?

İlk derece mahkemesi tarafından verilen kararlar kural olarak istinafa tabidir. Ancak bu kuralın istisnaları bulunmaktadır. İstisnalar şunlardır:

• İstinaf sınırını geçmeyen mal varlığı davaları ile ilgili ilk derece mahkemesi kararları kesindir bu kararlara karşı istinaf yoluna gitmek mümkün değildir. Manevi tazminat ile ilgili davalarda ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararlara karşı miktar veya değere bakılmaksızın istinaf yoluna başvurulabilir.
• Özel kanun hükümlerinde o kanun ile ilgili bazı mahkeme kararlarının kesin olduğu belirtilmiştir bu sebeple belirtilen kararlarla ilgili istinaf yoluna başvurulamayacaktır. Bu özel kanunlardan bazıları şunlardır:
• Tüketici Kanununun 70/5 Maddesi,
• 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 9/3, 15, 19/4, 43/3, 61/2, 65/2, 65/3 Maddeleri
• 5362 sayılı Esnaf ve Küçük Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 49.Maddesi,
• 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanunun 49/b, 2. Maddeleri
• Delil tespiti kararları istinafa tabi değildir.
• Ara kararlar nihai kararla beraber istinaf edilmelidir.
• Adli yardım talebinin reddi kararı için itiraz üzerine verilen karar istinaf edilemez.
• Kesin karara karşı istinafa gidilmesi mümkün değildir.

İstinaf edilemeyen kesin kararlara örnek vermek gerekirse:

• Boşanma velayet ve nafaka gibi aile ve kişileri hukukuna ilişkin kesinleşmiş kararlarda
• Yabancı mahkeme kararlarının tenfizine ilişkin ilamlarda
• Sayıştay’ın denetimi sonucunda vermiş olduğu kesinleşmiş kararlarda
• Ceza mahkemesi kararlarının yargılama giderlerine ilişkin kısmı istinaf edilemez.

İstinaf Başvurusunun Süreleri ve Şartları

İstinaf başvurusu, kararı veren ilk derece mahkemesine yazılı olarak verilen istinaf dilekçesi ile başlatılır. İstinaf başvurusu için süre 2 haftadır ve bu süre ilk derece mahkemesi kararının muhataba bildirilmesi ile başlar.

İstinaf dilekçesinde istinaf sebebi ve gerekçesi açıklanmalı ve bölge adliye mahkemesi, taleple bağlılık ilkesi gereği başvuranın sebep ve gerekçelerine uygun inceleme yapmalıdır.

İstinaf Mahkemelerinin Yapısı ve Görevleri

İstinaf mahkemesi; hukuk ve ceza mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını incelemekle görevlendirilmiş üst derece mahkemesidir. İstinaf mahkemeleri, istinaf başvurusu ile önüne gelen hukuki uyuşmazlığı hem maddi olay yönünden inceler hem de karar hukuka uygun mu kontrol eder.

Hukuk yargılamasında Bölge Adliye Mahkemelerinin Hukuk Dairelerinin görevleri 5235 sayılı kanunun 36. Maddesinde ne yapması gerektiğiyle ilgili olarak aşağıdaki görevleri tanımlamaktadır:

• Adlî yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden çıkan ve kesin olmayan hüküm ve de kararlarla ilgili yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak,
• Yargı alanı içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
• Yargının alanına dahil yetkili adlî yargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiilî veya hukukî bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde emin olunmadığı durumlarda, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı sınırları içerisinde başka bir hukuk mahkemesine devredilmesine veya yetkili mahkemenin değiştirilmesine karar vermek,
• Kanunlarla verilen diğer sorumlulukları yerine getirmek

Ceza yargılamasında Bölge Adliye Mahkemelerinin Ceza Dairelerinin görevleri ise 5235 sayılı kanunun 37. Maddesinde ne yapması gerektiğiyle ilgili olarak aşağıdaki görevleri tanımlamaktadır:

• Adlî yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden çıkan ve kesin olmayan hüküm ve de kararlarla ilgili yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak
• Yargı alanı içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
• Yargı çevresindeki adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukukî veya fiilî engellerinin çıkması durumunda, ilgili davanın bölge adliye mahkemesi yargı sınırları içerisinde başka bir adlî yargı ilk derece ceza mahkemesine devri hakkında karar vermek,
• Kanunlarla verilen diğer sorumlulukları yerine getirmek

İstinaf Kararlarına Karşı Yapılabilecek İşlemler

İstinaf incelemesi sonunda verilen kararlar için temyiz süresi 2 haftadır. Süre kararın ilgili tarafa bildirilmesi ile başlar Miktar ve değeri 41.530-TL’yi geçmeyen davalara dair Bölge Adliye Mahkemesi kararları kesindir ve temyiz yolu kapalıdır.

Temyiz incelemesi sonunda 3 farklı karar verilebilir bunlar: Onama, Düzelterek Onama, Bozma.

1. Onama Kararı Verilmesi

Temyiz incelemesi sonunda onama kararı verilmesi halinde, karar kesinleşir. Karardan sonra gerekli işlemlerin yapılması için ilgili dosya ilk derece mahkemesine gider.

2. Düzelterek Onama Kararı Verme

Temyiz incelemesi sonunda düzelterek onama kararı verme halinde, karar kesinleşmiş olur. Karar sonrası gerekli işlemlerin yapılması için dosya ilk derece mahkemesine gider.

3. Bozma Kararı Verilmesi

Temyiz incelemesi sonunda bozma kararı verilirse, dosyanın iade edileceği bölge adliye veya ilk derece mahkemesi şu şekilde belirlenir:

1. Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararına karşı yapılan istinaf başvurusunu kararı onaylayarak reddetmişse bölge adliye mahkemesinin kararı, Yargıtay’ın bozma kararı ile kaldırılır ve dava dosyası ilk derece mahkemesine gönderilir.
2. Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararına karşı yapılan itiraz başvurusunu kabul etmiş yani kararı kaldırıp başka bir karar vermişse dava dosyası yeniden incelenmek üzere bölge adliye mahkemesine gönderilir.
3. Temyiz incelemesi sonunda verilen bozma kararına karşı görevli bölge adliye mahkemesi veya ilk derece mahkemesi bozma gerekçelerini kabul ederek yeniden karar verirse bu karara karşı istinaf yolu kapalı olup doğrudan temyiz incelemesi için Yargıtay’a başvurulabilir.

Temyiz incelemesi sonunda verilen bozma kararına karşı görevli bölge adliye mahkemesi veya ilk derece mahkemesi bozma gerekçelerini kabul etmeyerek eski kararda direnirse bu karara karşı istinaf yolu kapalı olup doğrudan temyiz incelemesi için Yargıtay’a başvurulmalıdır. Yargıtay ilgili dairesi, direnme kararını yerinde görürse kararını düzeltir, görmezse nihaî kararın verilmesi için dosyayı Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na gönderir.

Hukuk Yargılamasında Harç Hesaplama

Bir hukuk davası açılırken mahkemeye ödenmesi zorunlu harç ve giderler örnek bir hesaplama ile gösterilmiştir:

Başvurma harcı = 2024 yılı için başvurma harcı Sulh Mahkemelerinde 195,80, Asliye Mahkemelerinde 427,60 TL olarak belirlenmiştir.

Peşin harç = Dava konusu alacak miktarının 68.31 ile çarpılıp 1000’e bölünmesi ile ortaya çıkan rakamın ¼’üdür. Örnek olarak 200.000 TL alacak konulu bir davada ödenmesi gereken peşin harç şu şekilde bulunur: ( 200.000 X 68.31 / 1000 ) / 4 = 3.415.500 TL.

Gider avansı = 2024 yılı için 2 taraflı bir davada 1.120 TL gider avansı alınır. Davada keşif yapılacak olması, tanık sayısı gibi durumlar gider avansının artmasına sebep olur.

Vekalet pulu = Davayı avukat açıyorsa vekalet pulu almak avukat için zorunlu kılınmıştır. Vekalet pulunun masrafı 2024 yılı için 96 TL olarak belirlenmiştir.

Ceza Mahkemelerinde Görülen Davalarda İstinaf Harcı

Ceza mahkemelerinde istinaf harcı bulunmaz. İstinaf yerel mahkeme kararlarının üst derece mahkemeleri tarafından denetlenmesini sağlayan bir kanun yoludur.

Adli para cezası mahkûmiyet hükümleri aleyhinde başvuru yapılamaz ayrıca adli para cezası gerektiren suçlardan üst sınırı 500 günü geçmeyen hallerde beraat hükümleri kesin kabul edildiği için istinaf kanunu yoluna başvurulamaz.