Ceza Hukukunda Uzlaştırma

UZLAŞTIRMA:

Uzlaştırma, 2005 yılında yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ile sistemimize girmiş bir kurumdur. Buna rağmen 2016 yılına kadar uygulamada pek görülmemiştir. Ancak 2016 yılından günümüze kadar geçen süreçte Uzlaştırma kurumu geliştirilmiş ve uygulama alanı oldukça genişletilmiştir. Bu yazımızda ceza hukukunda uzlaştırma kurumu detaylıca inceleyeceğiz.

Uzlaştırmanın Amacı

Uzlaştırma hem failin hem de mağdurun yararına olan bir sistemdir. Uzlaştırma sürecinin sonunda mağdur bir edim ile tatmin edilir. Failin ise adli sicil kaydına etki etmez, çünkü sürecin sonunda kamu davasının açılmasına yer olmadığı kararı verilir. Uzlaştırma, toplumsal barışı sağlama amacı taşıyan bir kurumdur. Uzlaştırma sistemi sayesinde yargının iş yükü azalmaktadır. Ayrıca uzlaştırma hızlı sonuçlanır, bu yüzden kişiler tarafından tercih edilir.

Uzlaştırma Nedir?

Uzlaştırma, soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olan, ağır olmayan suçlarda, toplumun suç ile bozulan kamu düzenini tarafların barışması ile yeniden tesis eden, mağdurun zararının giderilmesiyle de adaleti yerine getiren bir kurumdur.

Uzlaştırma ile taraflar klasik soruşturma ve kovuşturma evrelerine gitmeden aralarında anlaşmak suretiyle husumeti yargıya taşımamaktadırlar.

Uzlaştırma Süreci Nasıl İşler?

2016 yılı itibariyle uzlaştırmanın sistemimizde yaygın hale gelmesini sağlamak amacıyla Alternatif Uyuşmazlıklar Daire Başkanlığı nezdinde her adliyede uzlaştırma büroları kurulmuştur. Her uzlaştırma bürosunda sadece uzlaştırmaya özle savcılar ve Adalet Bakanlığı tarafından eğitilen uzlaştırmacılar bulunur.

CMK m.254/4’e göre; Soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir. Büro tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur.

Uzlaştırmanın Ön Koşulları Nelerdir?

• Öncelikle uzlaştırmaya konu olan suç mutlaka şikayete bağlı bir suç olmalıdır.

Eğer soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olmayan bir suç işlenmişse uzlaştırma söz konusu olamaz.

• Suça ilişkin yeterli şüphenin bulunması gerekir.

Şüpheliye uzlaştırma teklif edilebilmesi için yeterli şüphenin mevcut olması, yani yürütülen soruşturmanın sonunda kamu davası açmaya yetecek kadar delil elde etmiş olması gerekmektedir.

• Uzlaştırma teklifi yapılmalıdır.

Eğer uzlaştırmaya konu bir suç işlenmiş ve yeterli şüphe derecesine de ulaşılmışsa mutlaka şüpheliye uzlaştırma teklif edilmelidir. Uzlaştırma teklif edilmeden hazırlanan iddianameler hakim tarafından iade edilmektedir.

Uzlaştırma Teklifi Nasıl Yapılır?

Uzlaştırma girişimi, uzlaştırma bürosu tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı tarafından yapılır. (CMK m.253/4)

Şüphelinin uzlaştırmayı kabul etmesi bir bakımdan “sorumluluğu kabul etmesi” ve “suçu ikrar etmesi” anlamına gelmektedir. Ancak uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar herhangi bir soruşturmada ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz. (CMK m.253/20)

Uzlaştırmanın ileri aşamalarına geçilebilmesi için her iki tarafın da yani mağdurun ve şüphelinin uzlaştırmayı kabul etmesi gerekir.

Şüphelinin Uzlaştırmadaki Konumu Nedir?

• Uzlaşma teklifinde bulunulması halinde, kişiye uzlaşmanın mahiyeti ve uzlaşmayı kabul veya reddetmesinin hukukî sonuçları anlatılır. (CMK m.253/5)
• Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar herhangi bir soruşturmada ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.

Mağdurun Uzlaştırmadaki Konumu Nedir?

• Uzlaştırma kabul edilirse mağdur, uzlaştırma konusu suç hakkında hukuk mahkemelerinde tazminat davası açamaz.
• Mağdurun daha önce hukuk mahkemesinde dava açmış olması halinde bu davadan vazgeçmiş sayılır.

Hangi Suçlar Uzlaştırmaya Tabidir?

• Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olan suçlar.

Bu husus, uzlaştırmanın ön şartıdır. Eğer bir suç şikayete bağlı değil ise uzlaştırma yapılamayacaktır.

• Türk Ceza Kanunu’nda Sayılan Suçlar. (Bu Suçlar bakımından şikayete bağlı olup olmamasına bakılmaz.)

1. Kasten yaralama suçu (TCK m.86/1, 2)
2. Kasten yaralamanın ihmali davranışla işlenmesi suçu (TCK m.88)
3. Taksirle yaralama suçu (TCK m.89)
4. Tehdit suçu (TCK m.106)
5. Hakaret suçu (TCK m.125)
6. Kişinin hatırasına hakaret suçu (TCK m.130)
7. Haberleşmenin gizliliğini ihlal suçu (TCK m.132)
8. Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu (TCK m.134)
9. Mala zarar verme suçu (TCK m.151)
10. Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması suçu (TCK m.133)
11. Konut ve iş yeri dokunulmazlığının ihlali suçu (madde 116),
12. Kişilerin huzur ve sükununu bozma suçu (TCK m.123)
13. İş ve çalışma hürriyetinin ihlali suçu (TCK m.117/1 – TCK m.119/1-c)
14. Hırsızlık suçu (TCK m.141),
15. Güveni kötüye kullanma suçu (TCK m.155),
16. Dolandırıcılık suçu (TCK m.157),
17. Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi suçu (TCK m.165),
18. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması suçu (TCK m.234),
19. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması suçu (TCK m.239)
20. Bedelsiz senedi kullanma suçu (TCK m.156)

• Özel Kanunlarda Sayılan Uzlaştırmaya Tabi Suçlar

1. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu – Ticari Defterler Ve Sır saklama Hükümleri Ve Ceza (M.25)
2. 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu:

• Alacaklısını Zarara Sokmak Kasdiyle Mevcudunu Eksilten Borçluların Cezası – M.331
• Ticari İşletmede Yöneticinin Sorumluluğu – M.333/A
• Konkordatoda veya Sermaye Şirketleri ile Kooperatiflerin Uzlaşma Yoluyla Yeniden Yapılandırılmasında Yetkili Kimseleri Hataya Düşüren Ya Da Konkordato veya Uzlaşma Yoluyla Yeniden Yapılandırma Koşullarına Uymayan Borçlunun Cezası – M.334
• Ticareti Terk Edenlerin Cezası – M.337/A
• Hakikate Muhalif Beyanda Bulunanların Cezası – M.338
• Sermaye Şirketlerinin İflasını İstemek Mecburiyetinde Olanların Cezası – M.345

3. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı Ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun – Zeytinliklere Her Çeşit Hayvan Sokulması, Yerleşim Sahaları Hariç, Zeytin Sahalarına En Az Bir Kilometre Yakınlıkta Koyun Ve Keçi Ağılı Yapılması – M.14
4. 5042 Sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun
5. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu

• Manevi, Mali veya Bağlantılı Haklara Tecavüz – M.71
• Koruyucu Programları Etkisiz Kılmaya Yönelik Hazırlık Hareketleri – M.72

6. 5941 Sayılı Çek Kanunu – Kısmen veya Tamamen Karşılığı Bulunmayan Çekle İlgili Olarak, Talebe Rağmen, Karşılıksızdır İşlemi Yapmama – M.7
7. 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu – Gizliliğin İhlali – M.33
8. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu – M.62/1, A,B,C,D
9. 6750 Sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu – M.16
10. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu – Marka Hakkına Tecavüze İlişkin Cezai Hükümler – M.30

• Sadece suça sürüklenen çocuklar bakımından uzlaştırmanın kapsamındaki bazı suçlar

1. Kasten yaralama suçu
2. İnsan üzerinde deney suçu
3. Organ ve doku ticareti suçu
4. Terk suçu
5. Yardım ve bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi suçu
6. Kısırlaştırma suçu
7. Şantaj suçu
8. Cebir suçu
9. İş ve çalışma hürriyetinin engellenmesi suçu
10. Nefret ve ayrımcılık suçu
11. Kişisel verilerin kaydedilmesi suçu
12. Hakaret suçu
13. Kötü muamele suçu
14. Çocuğun soy bağını değiştirme suçu

Uzlaştırmaya Tabi Olmayan Suçlar Hangileridir?

• Bağlantılı Suçlar: uzlaştırmaya tabi olmayan bir suç ve uzlaştırmaya tabi olan bir suç birlikte işlenmişse her iki suç için de uzlaştırma uygulanamayacaktır.

Örneğin işkence suçu ile hakaret suçu birlikte işlenirse, hakaret suçu uzlaştırmaya tabi olsa da işkence suçu uzlaştırmaya tabi olmadığından; hakaret için de uzlaştırma yapılamayacaktır.

• Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar: Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olsa bile, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda ve ısrarlı takip suçunda (madde 123/A), uzlaştırma yoluna gidilemez. (CMK m.253/3)

Cinsel saldırı suçu – reşit olmayanla cinsel ilişki suçu – cinsel taciz suçu – ısrarlı takip suçlarında uzlaştırma uygulanamayacaktır.

Mağdur ve Şüpheli Uzlaşırsa Ne Olur?

• Fail, mağdurun zararını bir edimle gidermeyi taahhüt eder.
• Bu edim genellikle bir para olabileceği gibi manevi bir edim de olabilir.
• Mesela mağdur, failin özür dilemesini veya bir kütüphaneye kitap bağışlamasını isteyebilir.
• Edim, tek seferde ifa edilmesi gereken bir şey de olabilir; zamana yayılmış şekilde ifa edilmesi gereken bir şey de olabilir.
• Peşin bir para kararlaştırılabileceği gibi; paranın taksitle ödenmesi de kararlaştırılabilir.

Şüpheli, Uzlaştırmada Kararlaştırılan Edimi Yerine Getirirse Ne Olur?

• Edim tek seferde yerine getirilmesi gereken bir şeyse ve yerine getirilmişse: şüpheli hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir ve dosya kapanır. Şüpheli hakkında kamu davası açılmamış olur. Şüphelinin adli siciline hiçbir etkisi olmaz.

Örneğin taraflar nakit 10.000 Türk Lirasına anlaşmışlar ve şüpheli de bu parayı hemen öderse kamu davası açılmaz.

• Edim tek seferde yerine getirilmeyecek bir şeyse, süreklilik arz ediyorsa: Şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir.
• Örneğin taraflar beş taksit olacak şekilde 10.000 Türk Lirasına anlaşmışlar ve şüpheli de taksitleri ödemeye başlamışsa kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir.

Kamu davasının açılmasının ertelenmesi süresince taksitler ödenmelidir. Taksitler ödenmezse yani edim yerine getirilmezse, açılması ertelenen kamu davası açılır. Taksitler zamanında ödenir ve edim tamamen ifa edilirse artık şüpheli hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir ve dosya kapanır. Şüpheli hakkında kamu davası açılmamış olur. Şüphelinin adli siciline hiçbir etkisi olmaz.

Taraflar Uzlaşamazsa Ne Olur?

• Şüpheli ve mağdur sürecin sonunda anlaşamazlarsa geleneksel ceza muhakemesi yani soruşturma ve kovuşturma süreci işlemeye devam eder.
• Uzlaştırmacı, uzlaşamamayı da bir tutanağa bağlar.
• Zaten cumhuriyet savcısı, uzlaştırma süreci bir yandan sürerken diğer yandan da soruşturma konusu suça ilişkin delilleri de toplamaktadır. Çünkü tarafların sürecin sonucunda uzlaşamama ihtimalleri de söz konusudur.

Taraflar Uzlaşmasına Rağmen Şüpheli Edimi İfa Etmezse Ne Olur?

Eğer şüpheli ve mağdur uzlaşmalarına rağmen; şüpheli üzerine düşen edimleri ifa etmemişse Uzlaştırmacı tarafından hazırlanana uzlaştırma raporu, İcra ve İflas Kanunu m.38 gereğince ilam niteliğindeki belgelerden sayılır. (CMK m.253/19)

İlam niteliğindeki belge olmasının anlamı; mağdur uzlaşmaya konu edim için icra dairesinden ilamlı icra başlatabilecektir. İlamlı icra alacaklı mağdurun lehinedir. Çünkü borçlu yani şüpheli itiraz ederek ilamlı icrayı durduramayacaktır. Şüpheli borçlunun malları haciz yoluyla satılıp mağdura söz konusu bedel ödenir.

Uzlaşma Süreci Ne Kadar Sürer?

Uzlaştırmacı, dosya içindeki belgelerin birer örneği kendisine verildikten itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Uzlaştırma bürosu bu süreyi her defasında yirmi günü geçmemek üzere en fazla iki kez daha uzatabilir. (CMK m.253/12)

Yani 30 gün içinde uzlaşma sağlanmalıdır. En fazla 20 gün + 20 gün olacak şekilde uzatılabilir.

Sonuç olarak, uzlaştırma süreci en azla 70 gün sürmektedir.

Haricen Uzlaşma Nedir?

Ceza Muhakemesi Kanunu m.253/16’ya göre; Uzlaşma teklifinin reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler.

Yani mağdur ve şüpheli uzlaştırma teklifini bir kere reddettikten sonra fiilen kendi aralarında uzlaşabilirler. Bu durumu cumhuriyet savcısına bildirerek tıpkı, Uzlaştırmacı önünde uzlaşmış gibi hüküm doğurmasını sağlayabilirler.

Ancak unutulmamalıdır ki haricen uzlaşma ancak cumhuriyet savcısının iddianameyi düzenlemesine kadar yapılabilir. Cumhuriyet savcısı, soruşturmaya kon suç hakkında iddianame düzenledikten sonra artık taraflar kendi aralarında anlaştıklarını beyan edemezler.

İkinci Kez Uzlaşma Mümkün Müdür?

Ceza Muhakemesi Kanunu m.253/18’e göre; Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez.

Taraflar uzlaştırma teklifini kabul edip müzakerelere başladıktan sonra uzlaşamamaları ihtimalinde tekrar Uzlaştırmacı önünde uzlaştırma süreci süreci işlemez. Ancak taraflar cumhuriyet savcısının iddianameyi düzenlediği tarihe kadar kendi aralarında fiilen yani haricen uzlaşmaya varabilirler.

Uzlaştırma Hakim Tarafından Mı Yapılır Cumhuriyet Savcısı Tarafından Mı?

Kural olarak uzlaştırma soruşturma evresinde yapılır. Bunun anlamı uzlaştırma sürecinin savcı tarafından yapılmasıdır.

Ancak istisnai olarak mahkeme önünde uzlaştırma da kabul edilmiştir. Bu hususa aşağıda değinilecektir.

Mahkeme Tarafından Uzlaştırma Yapılabilir Mi?

Ceza Muhakemesi Hukuku m.254’e göre; Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde, kovuşturma dosyası, uzlaştırma işlemlerinin 253’üncü maddede belirtilen esas ve usûle göre yerine getirilmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilir.

Suç uzlaştırmaya tabi olmasına rağmen uzlaştırma teklif edilmemiş ise mahkeme kendisi uzlaştırma yapmaz. Davayı gören mahkeme dosyayı yeniden uzlaştırma bürosuna gönderir. Uzlaştırma süreci aynı şekilde işler. Ancak artık ceza muhakemesinin kovuşturma evresi söz konusu olduğu için hukuki sonuçları farklıdır.

• Uzlaştırma sonucu kararlaştırılan edim tek seferde yerine getirilmesi gereken bir şeyse ve yerine getirilmişse: Açılan kamu davası düşer.
• Uzlaştırma sonucu kararlaştırılan edimin yerine getirilmesi sürece bağlıysa: şartlarına bakmaksızın hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilir. Yani mahkeme sanık hakkında bir karar verir ancak hükmü açıklamaz. Yani verilen karar hukuki sonuç doğurmaz.
  

Uzlaştırmaya Kim Katılabilir?

Uzlaştırma müzakerelerine şüpheli, mağdur, suçtan zarar gören, kanunî temsilci, müdafi ve vekil katılabilir. (CMK m.253/13) Uzlaştırma süreci gizli yürütüldüğü için uzlaştırma müzakerelerine katılabilecek kişiler de sınırlandırılmıştır.

Uzlaştırmaya Katılmak Zorunlu Mudur?

Evet, uzlaştırma müzakerelerine katılım zorunludur. Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekilinin müzakerelere katılmaktan imtina etmesi halinde, uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır.  (CMK m.253/13)

Uzlaştırma Müzakereleri Nerede Gerçekleşir?

Uzlaştırma müzakereleri genelde adliyelerde bulunan uzlaştırma bürolarında yapılmaktadır ancak bu zorunlu değildir.

Uzlaştırma müzakereleri bir kafede de yapılabilir. Telefonla da yapılabilir.

Uzlaştırma Süreci Ne Zaman Sona Erer?

Ceza Muhakemesi Kanunu m.253/17’ye göre; Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın, tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka uygun olduğunu belirlerse raporu veya belgeyi mühür ve imza altına alarak soruşturma dosyasında muhafaza eder.

Yani uzlaştırma belgesi düzenlendi ve imzalandı diye süreç hemen bitmemektedir. Raporun, savcı tarafından onaylanması ile süreç sona erer. Orantısız bir edimin kabul edilmesi, özgür iradeye dayanmadığını düşündürebilir.

Taraflar Uzlaşmaktan Vazgeçebilir Mi?

Şüpheli de mağdur da uzlaştırma müzakerelerinin her aşamasında uzlaştırmadan vazgeçebilir. Bu durumda klasik ceza muhakemesi süreci uygulanmaya devam eder. Yani önce suça ilişkin deliller toplanır ve savcı yeterli şüphe derecesine ulaşırsa kamu davasını açar.

Uzlaştırma Teklifine Sessiz Kalınırsa Ne Olur?

Ceza Muhakemesi Kanunu m.254/4’e göre; Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan itibaren üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılır.

Yani uzlaşmak isteyen taraf, teklifin kendisin iletildiği tarihten itibaren üç gün içerisinde uzlaştırma teklifini kabul etmelidir. Aksi halde teklifi reddetmiş sayılacaktır.

Birden Çok Fail Bulunursa Uzlaştırma Nasıl Yapılır?

• Bir suç için birden fazla fail söz konusuysa, her bir fail için ayrı ayrı uzlaştırmadan yararlanır.
• Yani hangi fail uzlaştırmayı kabul ediyorsa o fail bakımından uzlaştırma süreci başlar.
• Uzlaştırmayı kabul etmeyen failler için klasik ceza muhakemesi süreci, yani soruşturma ve kamu davası aşamaları yürütülür.

Birden Çok Mağdur Bulunursa Uzlaştırma Nasıl Yapılır?

• Bir suç bakımından birden çok mağdur söz konusu ise, uzlaştırma yapılabilmesi için her bir mağdurun uzlaştırmayı kabul etmesi gerekir.
• Eğer mağdurlardan bir tanesi bile uzlaştırmayı kabul etmezse, uzlaştırma süreci işlemeyecektir.

Sonuç

Özellikle son yıllarda uzlaştırma kapsamına giren suç sayısı genişletilmiştir. Özellikle kamuoyunda hafif suç olarak bilinen çoğu suç uzlaştırma kapsamına alınmıştır. Uzlaştırma müzakerelerinin alanında uzman bir avukatla gerçekleştirilmesi olası tüm hak kayıplarını giderecek ve kararlaştırılan edimin hakkaniyetli olmasını sağlayacaktır. Tüm bu sebeplerden ötürü, alanında uzman hukukçu kadrosuyla Burak Temizer Hukuk Büromuzdan profesyonel hukuki destek almanızı tavsiye ederiz.

Burak Temizer Hukuk Bürosu